Istorija i geografija

Istorija

Španija (España) je jugozapadna evropska država, graniči se sa Portugalom na zapadu i Francuskom i Andorom na severoistoku. Izlazi na Sredozemno more na jugu i istoku i Atlantski okean na severu i severozapadu, evropski deo Gibraltara graniči s Španijom. Glavni grad je Madrid. U sastavu Španije se takođe nalaze i dva arhipelaga: Balearska ostrva u Sredozemnom moru i Kanarska ostrva u Atlantskom okeanu. Seuta i Melilja (dve enklave na severu afričkog kontinenta sa statusom autonomnih gradova), kao i Livija (enklava u francuskim Pirinejima), takođe pripadaju španskoj državi.
Španija je članica Ujedinjenih nacija, Evropske unije i NATO saveza.
Iberijsko poluostrvo naseljeno je u paleolitu. Na ostrvu su pronađeni ostaci Neandertalaca stari oko 140.000 godina. U pećinama (Altamira, Kastiljo, Pindal) prastanovnici Španije su ostavili crteže koji spadaju među najstarije umetničke vrednosti na svetu (stari oko 25.000 godina).
Oko 3000. p. n. e. naseljavaju se Iberi i Liguri, a verovatno i Baski. Oko 1.100. godine p. n. e. na Iberijsko poluostrvo dolaze Feničani, a oko 100 godina kasnije i Kelti koji se postepeno mešaju sa Iberima i tako nastaju Keliberi. Kroz nekoliko vekova mirno su se razvijali.
Oko 600. p. n. e. dolaze Grci sa istoka i Kartaginjani sa juga. Smatra se da su Kartaginjani dali ime Španiji (Hi-shphanim - zemlja zečeva). Kada je Rimsko carstvo porazilo Kartaginu 201.godine p. n. e., Iberijsko poluostrvo dolazi pod rimsku vlast, koja će trajati narednih 600 godina. Rimljani su izgradili mnogo gradova, mrežu saobraćajnica, unapredili poljoprivredu i rudarstvo.
Oko 400. godine sa severa prodiru germanska plemena. Svevi zauzimaju Galiciju, Alani prodiru još južnije, a Vandali osvajaju dolinu Gvadalikvira, odnosno Andaluziju. Najznačajnije germansko pleme bili su Vizigoti (zapadni Goti), koji potiskuju ostale narode i zauzimaju celo poluostrvo, osnivaju vizigotsko kraljevstvo, uvode zakonodavstvo i hrišćanstvo, te vladaju ovim prostorom od V do VIII veka.
Godine 711. Mavri pobeđuju u bici kod Gvadalete i relativno brzo zauzimaju skoro celo poluostrvo, gde se zadržavaju sve do 1492. godine. Oni su ostavili najviše tragova na ovom prostoru Pirinejskog poluostrva. Uneli su mnogo novina u graditeljstvu, poljoprivredi, zanatstvu, trgovini, umetnosti i nauci, i ostavili izuzetno umetničko bogatstvo, posebno u južnoj Španiji. Hrišćani su se vekovima borili za oslobođenje od islama, taj rat se nazivao rekonkista (reconquista), a smatra se da je odlučujuća bitka bila 1212. godine kod Las Navas de Talosa, gde je udružena vojska Kastilje, Leona, Aragonije i Portugala nanela težak poraz Arapima. Kroz rekonkistu zajedničke interese nalaze crkva i plemstvo, koje se kroz rat bogati. Na drugoj strani su kralj i građanstvo, te neslaganja između dva tabora i stalne dinastičke borbe između Kastilje i Aragona slabi unutrašnju snagu. Uz jačanje uticaja crkve dolazi i inkvizicija (1480.), a rekonkista jenjava, pa Arapi u granadskom emiratu privredno i politički jačaju i održavaju se sve do kraja XV veka.
Krajem XV veka prilike se menjaju. Sve više se uviđa značaj novih otkrića i osvajanja, posebno preko uspeha Portugala, te dolazi do ujedinjenja Aragona i Kastilje ženidbom Ferdinanda, kralja Aragonije, naslednicom kastiljskog prestola, Izabelom Katoličkom. Tako ujedinjeni 1492. godine konačno proteruju Arape i sa granadskog emirata. Iste godine Kristifor Kolumbo za račun Španije otkriva nove prostore, počinju velika geografska otkrića, a time i novo razdoblje u istoriji ove države i čitavog sveta. Za veoma kratko vreme Španija postaje vodeća kolonijalna sila sveta. Godine 1504. Španija pripaja Napuljsku kraljevinu, te jača njen pomorski uticaj u Sredozemlju. Na španski presto dolaze Habzburgovci - Karlo I od Španije (1516-1556), koji je španski kralj i nemački car. Međutim, ubrzo dolazi do slabljenja i raspadanja španske imperije, a već 1581. godine otcepljuju se nizozemske provincije. Iste godine Filip II od Španije dolazi na portugalski presto i počinje da priprema mornaricu i vojsku za invaziju Engleske. Odlučujuća bitka bila je 1588. godine, Španija je pretrpela težak poraz i time izgubila pomorski i politički primat. Dalje se nastavilo nazadovanje, te je u tridesetogodišnjem ratu uništena španska flota u pomorskoj bici sa Holanđanima 1639. godine. Španiju potresa i ustanak u Kataloniji, dok 1640. Portugal stiče nezavisnost, a 1648. godine i Holandija. Godine 1659. Španija je izgubila rat sa Francuskom. Od 1701. do 1714. godine vodio se rat za špansko nasleđe i Španija gubi mnoge posede u Evropi, a uz to 1704. godine Englezi su zauzeli Gibraltar.
Početkom 19. veka Španiju je okupirao Napoleon, a od 1814. ona je ponovo kraljevina, kada na vlast dolazi dinastija Burbonaca.
Do kraja 19. veka Španija je izgubila skoro sve kolonije u karipskom i azijsko-pacifičkom regionu, uključujući Kubu, Portoriko, Filipine i Guam, koje je predala Sjedinjenim Državama nakon Špansko-američkog rata 1898. 1899. Španija je prodala Nemačkoj preostale posede na Pacifiku.
Godine 1923. vlast preuzima general Migel Primo de Rivera i kao diktator vlada do 1930. godine. Diktatura se okončala uspostavljanjem Druge španske republike. Republika je dala političku autonomiju Baskiji, Kataloniji i Galiciji, a ženama pravo glasa.
Vojnom pobunom generala Franka 1936. godine u Španiji započinje Španski građanski rat, koji se, uz pomoć Italije i Nemačke, završava 1939. godine pobedom fašističkih snaga. Do smrti 1975. Franko vlada diktatorski posle čega Španija ponovo postaje kraljevina, ali parlamentarna, a na presto je došao Huan Karlos I, mada vrhovnu vlast ima kongres. U državi je sprovedena federalizacija i demokratizacija, a sve veći značaj ima strani kapital, naročito američki i nemački. Međutim, i dalje su prisutni pokreti za osamostaljivanje pojedinih delova Španije, posebno u Baskiji i Kataloniji. Vekovni uticaj feudalnog staleža i crkve prouzrokovao je zaostajanje, a tek u novije vreme, uz značajne reforme, ulaganje domaćeg i stranog kapitala dolazi do bržeg razvoja Španije što se naročito uviđa nakon njenog ulaska u Evropsku uniju.Madrid je 2004. bio meta terorista i tada je poginulo 192 ljudi.

Geografija

Španija se nalazi u umerenoj zoni, između 36°00'40" i 43°47'24" severne geografske širine, i između 7°00'29" istočne i 5°36'40" zapadne geografske dužine.

Reljef

Najstariji deo Španije, 600-800 metara visoka visoravan Mezeta, sastavljena je od pretkambrijskog i paleozojskog kristaličnog kamenja i starih kamenaca. Na severu je okružena mladim nabranim Kantabrijskim gorjem i Pirinejima (Pico de Aneto, 3404m), a na jugu Andaluzijskim gorjem ili Betijskim Kordiljerima, koji su građeni od mezozojskih i tercijarnih naslaga. Andaluzijsko gorje sastoji se od nekoliko masiva, koji se pružaju paralelno s obalom Sredozemnog mora; centralni deo Sijera Nevade (Sierra Nevada) s najvišim vrhom Španije (Mulhacu, 3481m). Između južnog ruba Mezete odnosno Sijera Morene (Sierra Morene) i Andaluzijskog gorja nalazi se velika Andaluzijska tektonska depresija. Na severoistočnom rubu Mezete pruža se Ibersko gorje, građeno od krednih i jurskih naslaga, a između Iberskog gorja, Pirineja i Kantabrijskog gorja depresija reke Ebro (Hragonska kotlina). S visoravni Mezete izdižu se planinski masivi Sijera de Gata (Sierra de Gata), Sijera de Gredos (Sierra de Gredos) i Sijera de Gvadarama (Sierra de Guadarrama), koji su nastali rasedanjem u tercijaru. Obala je uglavnom strma i nerazuđena. Dobro je razuđena samo obala Galicije i severozapadne Španije sa mnoštvom zaliva karakterističnog oblika.Klima
Španija se nalazi u umerenom pojasu, njen neujednačen reljef utiče na veliku klimatsku raznovrsnost. Često se za klimu Španije kaže da je sredozemna (mediteranska). Međutim, to je samo donekle tačno jer samo priobalno područje istoka, jugoistoka i juga Španije ima sredozemnu klimu. Po geografskoj širini najveći deo Španije bi trebao imati sredozemnu klimu, ali neke druge prirodne karakteristike stvaraju drugačije uslove. Na izmene klime prevashodno utiče viši reljef, odnosno viša nadmorska visina, pa dolazi i do vertikalne klimatske zonalnosti. Uz to, planine se uglavnom izdižu uz rub države, odnosno poluostrva, pa su značajna prepreka širenju klimatskih uticaja sa okolnih prostora. Zbog toga središnji deo Španije - Mezeta, ima znatno drugačiju klimu od one koja bi odgovarala geografskoj širini tog prostora, odnosno u značajnoj meri je kontinentalna. Na istoku i jugu Španije gde preovlađuje sredozemna klima (često se navodi i kao suptropska) srednje mesečne temerature tokom godine kreću se od 13°C do 25°C, a izluči se od 350 - 500 mm padavina. Za ovo područje karakteristično je dugo, toplo, suvo i sunčano leto, kada maksimalne temperature dostignu i 48°C. Sredozemna obala Španije ima najveći broj sunčanih sati u Evropi. Na svim primorjima zime su ugodne, a na jugu i tople. Severozapad Španije, odnosno atlantska obala, koja izlazi i na Biskajski zaliv, ima svežiju klimu, pa se temperature kreću od 8-20°C. Sa Biskajskog zaliva prema poluostrvu kreću se vlažne mase, te se na planinskim padinama izluči najviše padavina, odnosno na ovom prostoru 900-2000 mm. Zbog blage okeanske klime i dosta padavina, čitavo područje je pod relativno bujnom i zelenom vegetacijom, pa se ova regija često naziva i Zelena obala (Costa Verde). Unutrašnju Španiju, sa kontinentalnom klimom karakterišu srednje mesečne temperature od 3-23°C, mada tokom zime temperature često budu negativne. U ovoj regiji prosečno godišnje izluči se ispod 500mm padavina, a na nekim sektorima i ispod 300. Istočni obod ove regije poprima neke karakteristike mediteranske klime, dok se severozapadni rub približava okeanskoj.

Hidrografija

Može se reći da osnovu hidrografske mreže Španije čini pet reka: Gvadalkivir, Gvadijana, Taho (Težo u Portugalu) i Duero, koje pripadaju slivu Atlantskog okeana i Ebro - pritoka Sredozemnog mora. Reke na severozapadu Španije imaju više vode, kraći tok, relativno veliki pad, a njihova estuarska ili rijaska ušća pogoduju razvoju vodenog saobraćaja. Reke koje se spuštaju sa visokih planina (Pirineja, Betijskih kordiljera, Kastiljanskog gorja i dr.) imaju velike padove i značajan hidroenergetski potencijal. U krečnjačkim terenima reke su najčešće formirale kanjone ili klisure, strme odseke (kveste) a tu su i vodopadi i brzaci.

Flora i fauna

Španija ima malo šuma (oko 15%), a uz to retke su prave šume. Prave šume ostale su samo na nekim višim delovima planina. Na Mezeti nema šuma, a najveće šumske površine, ali i travno-livadske, očuvane su na severozapadu Španije. U unutrašnjosti Španije osnovu prirodnog pejsaža čine kserofitne zajednice. Šikaru (matorral), uglavnom teško prohodnu sačinjavaju grmovi jasena, lovora, ruzmarina i divlje masline, a na lošem zemljištu raste i slaba trava. U tim uslovima uspevaju lekovite trave, najčešće lavanda, kadulja i majčina dušica. Prostori koji su obrasli majčinom dušicom nazivaju se tomilares (tomillares). U proleće kad šikara i površine pod lekovitim travama ozelene privlače šarenilom boja i aromatičnim mirisima, stignu i brojni leptiri i ptice. Leti je znatno drugačije, jer uz stalno vedro nebo i vrelo sunce, vegetacija uglavnom požuti, a u prvi plan dolaze ogoljeni kameni blokovi (sipari). Jugoistočni deo Mezete, u takvim uslovima, ima oskudnu stepsku vegetaciju. Sredozemnu obalu karakteriše florna raznolikost, koja je uglavnom proizvod ljudskog rada, odnosno radi se o kultivisanim biljnim vrstama (agrumi, masline, vinova loza, povrće, čak i palme i dr.). U sredozemnim klimatsko-vegetacionim uslovima živi mediteranska fauna, koju karakteriše veliki broj gmizavaca, insekata i ptica, dok su se krupnije životinje održale uglavnom u planinskim predelima.
Španija je velika zemlja, cetvrta po veličini u Evropi. Pripadaju joj i Balearska ostrva u Sredozemnom moru, Kanarska ostrva a Atlantskom okeanu, kao i dva mala poseda u Maroku - Seuta i Melilja.

Turističko-geografske regije


Alkazar, nekada kraljevski dvorac, je podignut na strmoj koja se diže iznad grada Segovije
1. Kosta Brava i Kosta Dorada
2. Kosta del Azar
3. Kosta Blanka
4. Kosta del Sol
5. Kosta de la Luz i Andaluzija
6. Balearska ostrva
7. Kanarska ostrva
8. Kantabrijsko primorje ili Kosta Verde
9. Unutrašnjost Španije i Pirineji


 

 nazad

 m